Η λέξη Μυστήριο σημαίνει το απόρρητο, το μυστικό και προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «μυείν» που σημαίνει κλείνω. Ο Μύστης-μυσταγωγός ασκώντας τη μυστική λατρεία προς το θείο προσβλέπει στην ένωση, στη συνοχή της κοινότητας των μυημένων, ανώτερων πνευματικά ανθρώπων. Οι αιώνιες αλήθειες της ανθρώπινης ψυχής, ως φυσικές και αλληγορικές αναπαραστάσεις ανθρώπων, μέσω της Δήμητρας, της χθόνιας θεότητας της γης και του Άδη-θανάτου, αποκαλύπτονται στους μυημένους. Η Γη ως μήτηρ με αγροτικό χαρακτήρα και γονιμότητα συμπυκνώνει τη ζωή και το θάνατο, την εναλλαγή του φωτός και της σκιάς ως φυσικού και μεταφυσικού φαινομένου.
Η προέλευση των Ελευσινίων Μυστηρίων είναι προελληνική, πελασγική ή μυκηναϊκή. Για πρώτη φορά τέλεση μυστηρίων εντοπίζεται στη Βοιωτία. Οι Αχαιοί και οι Ίωνες υιοθέτησαν και αφομοίωσαν χθόνιες θεότητες ενώ οι Ευμολπίδες, το βασιλικό γένος της Ελευσίνας, υπήρξαν από τους πρώτους Ιεροφάντες, Κήρυκες και δαδούχους των Ελευσινίων Μυστηρίων.
Οι Αθηναίοι ήταν βέβαια αυτοί που «απογείωσαν» τα Ελευσίνια Μυστήρια συντελώντας στην απώτατη ακμή τους. Από την εποχή του απογείου του 5ου αι. μ.Χ. και της αίγλης της τυρρανίδας των Πεισιστρατιδών, πολιτικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί λόγοι οδήγησαν την Αθήνα σε μια πνευματική ηγεμονία άνευ προηγουμένου. Το Ψήφισμα του Περικλή περί κατάργησης της προσόδου στα Ελευσίνια Μυστήρια απάλειψε τον ελιτίστικο χαρακτήρα τους, αφού έτσι τα προηγούμενα χρόνια ήταν προορισμένα μόνο για υψηλές «εισόδους». Το «άνοιγμα», όμως, των Μυστηρίων σε όλους εκτός των μη ομιλούντων την Ελληνική (π.χ. Πέρσες) τα καθιστά χαμηλότερης πνευματικής ποιότητας.
Τα Μεγάλα Μυστήρια διαρκούσαν 9 ημέρες και θεωρούνταν Πανελλήνια Γιορτή. Κάθε Φθινόπωρο, κατά τις αρχές του Οκτωβρίου, από την εποχή της Τυραννίδας των Πεισιστρατιδών κατά το απόγειο του 5ου αι. π.Χ. οι Αθηναίοι τελούσαν τα Ελευσίνια Μυστήρια μεταφέροντας τα ιερά αντικείμενα σε κίστη (καλάθι) από την Ελευσίνα στην Αθήνα και το αντίστροφο. Ο Άρχων Βασιλεύς στην Ποικίλη Στοά της Αγοράς πρωτοστατούσε στην κάθαρση με αλμυρό νερό και αργότερα στην πορεία στην Ιερά Οδό προς την Ελευσίνα. Στην στάση του Κηφισού οι αισχρολογίες και τα άσεμνα αστεία αποτελούσαν τον προάγγελο της μυστηριακής τελετουργίας του Τελεστηρίου: η εναλλαγή σκότους και φωτός που συνάδει με την αρχιτεκτονική δόμηση του κτιρίου, τα δρώμενα για τη Μητέρα, την Κόρη και τον Πλούτωνα (όπως αναπαριστώνται κυρίως σε αρχαία έργα τέχνης) που συμβολίζουν τον ιερό γάμο ζωής και θανάτου, ώθησαν τον Αριστοφάνη, τον Πλάτωνα, άλλους αρχαίους και χριστιανούς συγγραφείς καθώς και νεότερους μελετητές, όπως τον Φουκάρ και τον Νόακ , να υποθέσουν τη χρήση μηχανημάτων προς εντυπωσιασμό κατά την τέλεση των Ελευσινίων Μυστηρίων.
Τα έντονα αυτά θεατρικά στοιχεία καθώς και οι ισχυροί συμβολισμοί ( στάχυς του αδύτου, μύηση, Τελετή, Εποπτεία) θα προσφέρουν αργότερα στο Χριστιανισμό, σύμφωνα και με τη μαρτυρία του Ιππόλυτου, χριστιανού συγγραφέα του 2ου αι. μ.Χ. , ιδεολογικό περιεχόμενο συμβατό με αυτό των Ελευσινίων: θερισμός=θάνατος/ελπίδα=προσδοκία ανάστασης. Βέβαια, με την έλευση και τελειωτική επικράτηση του Χριστιανισμού και την Εσχατολογική του Διδασκαλία τα Ελευσίνια Μυστήρια έλαβαν χαρακτήρα περισσότερο τελετουργικό και αποστεωμένο.
Η λέξη Μυστήριο σημαίνει το απόρρητο, το μυστικό και προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «μυείν» που σημαίνει κλείνω. Ο Μύστης-μυσταγωγός ασκώντας τη μυστική λατρεία προς το θείο προσβλέπει στην ένωση, στη συνοχή της κοινότητας των μυημένων, ανώτερων πνευματικά ανθρώπων. Οι αιώνιες αλήθειες της ανθρώπινης ψυχής, ως φυσικές και αλληγορικές αναπαραστάσεις ανθρώπων, μέσω της Δήμητρας, της χθόνιας θεότητας της γης και του Άδη-θανάτου, αποκαλύπτονται στους μυημένους. Η Γη ως μήτηρ με αγροτικό χαρακτήρα και γονιμότητα συμπυκνώνει τη ζωή και το θάνατο, την εναλλαγή του φωτός και της σκιάς ως φυσικού και μεταφυσικού φαινομένου.
Η προέλευση των Ελευσινίων Μυστηρίων είναι προελληνική, πελασγική ή μυκηναϊκή. Για πρώτη φορά τέλεση μυστηρίων εντοπίζεται στη Βοιωτία. Οι Αχαιοί και οι Ίωνες υιοθέτησαν και αφομοίωσαν χθόνιες θεότητες ενώ οι Ευμολπίδες, το βασιλικό γένος της Ελευσίνας, υπήρξαν από τους πρώτους Ιεροφάντες, Κήρυκες και δαδούχους των Ελευσινίων Μυστηρίων.
Οι Αθηναίοι ήταν βέβαια αυτοί που «απογείωσαν» τα Ελευσίνια Μυστήρια συντελώντας στην απώτατη ακμή τους. Από την εποχή του απογείου του 5ου αι. μ.Χ. και της αίγλης της τυρρανίδας των Πεισιστρατιδών, πολιτικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί λόγοι οδήγησαν την Αθήνα σε μια πνευματική ηγεμονία άνευ προηγουμένου. Το Ψήφισμα του Περικλή περί κατάργησης της προσόδου στα Ελευσίνια Μυστήρια απάλειψε τον ελιτίστικο χαρακτήρα τους, αφού έτσι τα προηγούμενα χρόνια ήταν προορισμένα μόνο για υψηλές «εισόδους». Το «άνοιγμα», όμως, των Μυστηρίων σε όλους εκτός των μη ομιλούντων την Ελληνική (π.χ. Πέρσες) τα καθιστά χαμηλότερης πνευματικής ποιότητας.
Τα Μεγάλα Μυστήρια διαρκούσαν 9 ημέρες και θεωρούνταν Πανελλήνια Γιορτή. Κάθε Φθινόπωρο, κατά τις αρχές του Οκτωβρίου, από την εποχή της Τυραννίδας των Πεισιστρατιδών κατά το απόγειο του 5ου αι. π.Χ. οι Αθηναίοι τελούσαν τα Ελευσίνια Μυστήρια μεταφέροντας τα ιερά αντικείμενα σε κίστη (καλάθι) από την Ελευσίνα στην Αθήνα και το αντίστροφο. Ο Άρχων Βασιλεύς στην Ποικίλη Στοά της Αγοράς πρωτοστατούσε στην κάθαρση με αλμυρό νερό και αργότερα στην πορεία στην Ιερά Οδό προς την Ελευσίνα. Στην στάση του Κηφισού οι αισχρολογίες και τα άσεμνα αστεία αποτελούσαν τον προάγγελο της μυστηριακής τελετουργίας του Τελεστηρίου: η εναλλαγή σκότους και φωτός που συνάδει με την αρχιτεκτονική δόμηση του κτιρίου, τα δρώμενα για τη Μητέρα, την Κόρη και τον Πλούτωνα (όπως αναπαριστώνται κυρίως σε αρχαία έργα τέχνης) που συμβολίζουν τον ιερό γάμο ζωής και θανάτου, ώθησαν τον Αριστοφάνη, τον Πλάτωνα, άλλους αρχαίους και χριστιανούς συγγραφείς καθώς και νεότερους μελετητές, όπως τον Φουκάρ και τον Νόακ , να υποθέσουν τη χρήση μηχανημάτων προς εντυπωσιασμό κατά την τέλεση των Ελευσινίων Μυστηρίων.
Τα έντονα αυτά θεατρικά στοιχεία καθώς και οι ισχυροί συμβολισμοί ( στάχυς του αδύτου, μύηση, Τελετή, Εποπτεία) θα προσφέρουν αργότερα στο Χριστιανισμό, σύμφωνα και με τη μαρτυρία του Ιππόλυτου, χριστιανού συγγραφέα του 2ου αι. μ.Χ. , ιδεολογικό περιεχόμενο συμβατό με αυτό των Ελευσινίων: θερισμός=θάνατος/ελπίδα=προσδοκία ανάστασης. Βέβαια, με την έλευση και τελειωτική επικράτηση του Χριστιανισμού και την Εσχατολογική του Διδασκαλία τα Ελευσίνια Μυστήρια έλαβαν χαρακτήρα περισσότερο τελετουργικό και αποστεωμένο.
Της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη – Πηγή: http://www.e-telescope.gr/el/mystery-and-strange/555-mysteries-of-elsfsis
